Antidote

Antidote is een roman van schrijver Iris Kouwenaar, gepubliceerd in 1999 door Random House in de Verenigde Staten. Het vertelt het verhaal van een groep kinderen van expats in SaoediArabië, waarin het leven van zeven verschillende nationaliteiten binnen een hechte vriendengroep wordt tentoongesteld. Het geeft een beeld van de vernauwende banden tussen individuen in een geradicaliseerde wereld. Kouwenaar introduceerde hier voor het eerst de term ‘de nieuwe realiteit’, waarmee ze doelt op een wereld die functioneert zonder collectiviteit.

Het boek won meerdere prijzen, waaronder de Man Booker International Prize 2000 en The Dylan Thomas Prize. Time Magazine nam de roman op in All-Time Best 100 English-language Novels from 1923 to 2005’.

 

​

 

Plot  [bewerken]

​

 

Leeswaarschuwing: Onderstaande tekst bevat details over de inhoud en/of de afl oop van het verhaal.

 

De eerste dag van de hadj is aangebroken, de bedevaart naar Mekka die elke moslim eens in zijn leven moet hebben gemaakt. Een groep van zeven vrienden, die elkaar kennen van de British International School Riyadh, bevindt zich in de massa mensen om het derde ritueel uit te voeren. Ze nemen het niet allemaal even serieus, sommigen zijn gedwongen door hun ouders, anderen gaan mee uit nieuwsgierigheid. Ebony Flynn vraagt zich af waarom het nodig is de duivel te stenigen als hij zijn bestaan nooit als zonde zal aanvaarden. Als er paniek uitbreekt, er zijn te veel mensen die door een te nauwe passage willen, weet de groep te ontsnappen door boven op een pilaar te klimmen, om daar te komen hebben ze andere pelgrims moeten wegduwen. Van bovenaf zien ze hoe die dag 278 mensen verdrukt worden.

In zeven hoofdstukken wordt vanuit het perspectief van de hoofdpersonages verteld hoe het jaar na de catastrofe wordt beleefd.

Ebony Flynn raakt politiek geëngageerd, wat in een land als Saoedi-Arabië voor een vrouw niet geaccepteerd is. Tijdens de les spreekt ze zich openlijk uit tegen de wijze waarop de rituelen worden uitgevoerd. Ze houdt een pleidooi voor vernieuwing. Wanneer haar ouders daar lucht van krijgen, proberen ze hun dochter in bescherming te nemen door haar onderzoek te vernietigen. Hierdoor raakt ze juist meer gemotiveerd, en organiseert met de vriendengroep een nachtelijke bijeenkomst op elke woensdag. Iedere week kiezen ze een nieuwe naam voor zichzelf uit onvrede, maar de naam die het meest blijft plakken is: Aardbewoners. Ze plannen acties die haast niet opvallen en toch een groot verschil maken. Als de groep het bestuur van de school zover krijgt om de luifel boven de ingang in regenboogkleuren te schilderen, zijn ze extatisch, wetende dat dit symbool voor homo-emancipatie verboden is in Saoedi-Arabië. Als uitkomt dat zij erachter zitten, neemt Masouma de schuld op zich, en verdwijnt tot wanhoop van zijn ouders achter de tralies. Langzaam valt de groep uiteen, en wordt het aanstekelijke enthousiasme van de tieners uitgedoofd door een corrupt systeem. Andreas is de enige die contact onderhoudt met Masouma wanneer die opgesloten zit. In een briefwisseling durft Andreas na maanden zijn liefde voor hem op te biechten, niet wetende dat de bewakers alles lezen voordat ze het doorgeven aan Masouma. Later die dag wordt hij gemarteld voor het nalaten van het bedekken van een zonde. Andreas weet niet waarom Masouma hem niet terugschrijft en gaat ervan uit dat zijn liefde onbeantwoord is. Kwame was de aanstoker tijdens de wilde dagen van de groep, nu ze elkaar niet meer treffen wil hij niets meer dan gummibeertjes eten. In juni staat Adima plotseling voor zijn deur, de nacht na de catastrofe hadden ze seks gehad, een poging te vergeten wat ze eerder die dag hadden gezien. Adima was zwanger van een baby met vier ogen, twee ogen van haar zelf, een oog van god en een oog van de duivel. Hysterisch, haast bezeten doet ze haar verhaal. Intussen kiest Yoessef ervoor zich compleet af te zonderen van iedereen, hij wil footprint-loos leven. Hij wil dat zijn leven geen enkele invloed heeft op de wereld en doet zijn uiterste best alles precies zo achter te laten als hij het ooit aantrof. Zijn karakter botst het hardst met dat van Eve, zij wil juist een indruk achterlaten. Met het geld van haar ouders probeert ze een nieuw casino op te zetten aan de rand van de stad, tijdens de opening misbruikt een nazaat van de koning twee meisjes in de bediening, de tent wordt de volgende dag nog gesloten door de shariapolitie. In een land als Saoedi-Arabië staan de verhoudingen direct op scherp. Het vuur in de ogen van de jongelingen dooft aan het einde van de roman. Allen kiezen ze voor een leven dat ze kleiner houdt dan ze zijn.

 

Ontvangst   [ bewerken ]

​

 

De ontvangst van Antidote was zeer positief, de negatieve recensies bleven lang uit.

 

‘Men moet voorzichtig omgaan met de term wonderkind, slechts eens in de zoveel decennia staat een talent op dat werkelijk zo te bestempelen is. Kouwenaar glijdt moeiteloos in de schoen, omdat die haar past.’ – The New York Times, 12 december 1999

 

‘She’s done it. I’m giving up writing.’ – Kurt Vonnegut

 

‘De ambitie die door dit magnum opus resoneert, zal nog jaren later doorklinken.’ – Los Angeles Times

 

‘De politieke roman is terug, en hoe, een klap in het gezicht, een stoot in de maag en een plens koud water. Kouwenaar schudt ons wakker, opeens zien we de wereld scherper dan ooit.’ – The Guardian

 

‘De bombastische stijl werkt aanzwengelend, al weet Kouwenaar niet wanneer ze moet inhouden.’ – de Volkskrant

 

Thema’s en motieven   [ bewerken ]

​

 

Immigratie   [ bewerken ]

Het merendeel van de personages is immigrant, constant worstelen ze met de kloof tussen twee werelden. Willen ze zich aanpassen of moeten ze hun eigen cultuur behouden? Er is een grote verscheidenheid aan achtergronden, waaronder AfroAmerikaans, moslim, katholiek en Nigeriaans. Sommigen vrezen dat het onmogelijk wordt om in een ander land te acclimatiseren als ze zich aanpassen aan de cultuur in Saoedi-Arabië. Andreas bekeert zich op zestienjarige leeftijd tot de islam, tot groot onbegrip van zijn Deense ouders. Zijn leven op school wordt aanzienlijk makkelijker door die keuze.

 

Klassenmaatschappij   [ bewerken ]

De rijkdom van de ouders van Eve maakt het voor haar mogelijk om nooit te hoeven nadenken over de consequenties van haar daden. Haar carrière is al uitgestippeld, en als ze een misstap begaat, hoeft haar vader maar in zijn handen te klappen om haar uit de problemen te helpen. Dit in tegenstelling tot de armoede van de familie Bouza: zoon Masouma moet zelf helpen in de avonduren om zijn studie aan de British International School te kunnen fi nancieren. Die tegenstelling wordt gebruikt om het verschil in de wereld tussen arm en rijk aan te duiden

 

Feminisme   [ bewerken ]

In een land waar een vrouw niet eens auto mag rijden, wordt een personage opgevoerd dat zich hard maakt voor vrouwenrechten. Ebony Flynn doorziet de redenen waarom de overheid ervoor kiest vrouwen ondergeschikt te maken, en verzet zich daartegen. Tot grote onrust van haar ouders, die voelen dat dit een waarde is waar niet aan getornd moet worden. In het hele boek staan de ouders symbool voor de oude wereld, die bang is om te veranderen, ook al lijkt dat vaak de juiste oplossing.

 

Individualisme   [ bewerken ]

De zeven vrienden worden aan het begin van het boek geportretteerd als een hechte groep. De verdrukking die ze mede veroorzaakt hebben tijdens de hadj, maakt hen in zekere zin ook sterker. Het is, of het nu negatief of positief is, een collectieve ervaring. Naarmate de keuzes die ze moeten maken tussen integratie of behoud van cultuur, rijk of arm, ouders of eigen weg evidenter worden, valt de groep uiteen. Individualiteit overwint, niet omdat het de beste optie is, maar omdat de personages alleen met hun eigen keuzes kunnen overleven in stilte.

 

Groepsbesef   [ bewerken ]

De onvermijdelijke individualisering van de maatschappij is in opmars. Waar de zeven jongeren in het begin van het verhaal nog samen vechten voor hun overtuigingen, brokkelt dat steeds meer af als ze merken dat waar ze tegen opboksen onverslaanbaar lijkt. Uiteindelijk accepteren ze de nieuwe realiteit, waarin mensen langs elkaar heen leven.

 

Afkomst   [ bewerken ]

Afkomst speelt meteen aan het begin van het boek een rol. De vader van Andreas wil zichzelf niet zien als een witte man van middelbare leeftijd, wat hij is. Zijn zoon begrijpt niet waarom zijn vader zichzelf niet wil zien als wat hij is, in zijn ogen een man met bloed aan zijn handen. Ebony ziet de witte man als een instituut dat kapot moet worden gemaakt. In dat geloof vinden Ebony en Andreas elkaar, ook al hebben ze een andere afkomst. Dit blijkt vaker het geval: ook al zijn culturen verschillend, er worden overeenkomsten gevonden. De verschillen tussen oud en jong lijken nijpender.

 

Hoofdpersonages   [ bewerken ]

​

 

Ebony Flynn   [ bewerken ]

 Dochter van Will en Patricia Eleonora Flynn. Hardwerkend koppel bij Shell, allebei zeer gedreven types, met meerdere persoonlijke assistenten. Ebony heeft zich altijd meer verbonden gevoeld met haar oppas dan met haar ouders. Op haar veertiende is ze een asiel begonnen in hun achtertuin, haar vader stemde hoofdschuddend toe. Inmiddels vangt ze meer dan achtenveertig honden en drie katten op

 

Kwame Adichie   [ bewerken ]

 Zoon van Teresa Adichie en Goodlife Adichie. Zijn vader is engineer bij een van de grootste architectenbureaus in Riyad. Zijn moeder is achtergebleven in Nigeria, waar ze hun kinderen opvoedt. Op zijn veertiende wordt Kwame naar zijn vader gestuurd, omdat hij onhandelbaar is volgens zijn moeder. Hij is opvliegend, weigert naar school te gaan, eet te veel en tekent heel de dag personages uit Kameroense soaps na. Bij zijn vader wordt hij elke dag naar de internationale school gereden.

 

Adima Aiesha Talib   [ bewerken ]

Zij is een directe afstammeling van de vierde kalief Ali ibn Abi Talib. Haar moeder is van Duitse origine en verhuisde als jong meisje met haar familie mee naar het Oosten om een nieuw distributiepunt voor de export van Duitse en Hollandse bloemen op te richten. Adnan Abdul Talib werd verliefd op het Duitse meisje dat elke zondag en woensdag bloemen leverde aan hun huis. Coletta trouwde Adnan Abdul, hun eerste kind en liefdesbaby noemden ze Adima Aiesha, wat zoveel betekent als beroemde vrouw. Zeer welopgevoed en weet altijd op elk moment hoe ze zich moet gedragen. Maar zoals veel mensen uit een hoog milieu, heeft ze twee gezichten. Ze is onoprecht, wild, gemeen zelfs, durft haar slechtste kanten te laten zien, en kickt erop die in anderen naar boven te halen. Iedereen is slecht volgens haar, en dat zal ze in het geheim ontmaskeren.

 

Andreas Jensen   [ bewerken ]

Een Deense jongen, die met zijn ouders, Peter en Jara, verhuisde voor de baan van zijn vader bij het Deense consulaat. Hij maakt al sinds zijn achtste sculpturen die te groot zijn voor zijn kamer. Op vakantie in Denemarken durft hij graffi ti te maken, hier niet, wat hem stoort.

 

Yoessef Modiri   [ bewerken ]

Zoon van Safa en Yassar Modiri, een arbeidersgezin dat ooit vluchtte uit Iran tijdens de Golfoorlog. Zijn ouders vochten vanaf het begin voor zijn educatie, al wil Yoessef het liefst niet opgemerkt worden.

 

Eve Biroelja   [ bewerken ]

Dochter van Osip en Joelija Biroelja, een Russisch echtpaar dat Panorama Shopping Mall naar Riyad heeft gebracht. Eve is daar opgegroeid, en kent niet anders, haar ouders missen Rusland vreselijk en denken erover terug te keren. De oude wereld van haar ouders bestaat voor haar niet, die achtergrond kent ze niet, nooit zijn ze teruggekeerd voor vakantie of iets dergelijks.

 

Masouma Bouza   [ bewerken ]

Zoon van een begrafenisondernemer en een lijkschouwer. Met oud geld van de familie fi nancieren ze de opleiding van Masouma. Hij is een stille jongen, schrijft gedichten die hij aan niemand voorleest en zwemt elke ochtend in de rivier voor hij naar school gaat. Hij komt vaak met nat haar aan. Hij voelt het gewicht van de wereld.

 

Nominaties en prijzen   [ bewerken ]

​

 

Man Booker International Prize 2000

Dylan Thomas Prize 2000

pen Beyond Margins Award 2000

Dayton Literary Peace Prize 2001

 Baileys Women’s Prize for Fiction 2000

 

Verfilmingen   [ bewerken ]

​

 

De Amerikaanse filmrechten werden drie dagen voor de officiële verschijningsdatum van Antidote aan Warner Brothers verkocht. In 2001 verscheen de film met gelijknamige titel, met in de hoofdrol Selma Hayek, zij vertolkte de rol van Ebony Flynn, die voor de verfilming als centrale figuur eruit werd gelicht. In interviews zei Kouwenaar altijd verbaasd te zijn over die keuze, omdat Ebony in het boek een zwarte huidskleur heeft. De film flopte het eerste weekend, slechts 200.000 mensen zagen hem. De Duitse remake pakte een stuk subtieler uit en werd onder een kleine groep liefhebbers positief ontvangen. Asyl wordt als cult gezien.

 

Referenties

​

 

1.  ↑ Helsinki, Roman, On Antidote – A Reader’s Guide (HarperCollins 2001)

2.  ↑ Cruze, Liviana, A Cold Novel – Understanding Antidote (independent release 2000)

3.  ↑ Beentjes, Herm, Hyperrealisme – Tegengif als literair genre (Querido 2004)

4.  ↑ Fields, Patrick, A Change – Or the Will to Disappear (Random House 2018)